Eldvirkni er oftast tengd flekaskilum (úthafshryggjum) eða flekamótum (fellingafjöllum). Ísland liggur á flekaskilum þar sem Ameríku- og Evrópu-Asíuflekinn reka í sundur. Vegna þess að undir landinu er svokallaður möttulstrókur verður eldvirkni hér enn meiri en skýra má með flekaskilunum einum saman (lesa má um möttulstrók og flekaskil í svari Sigurðar Steinþórssonar við spurningunni Er eldvirkni á Íslandi sveiflukennd?)
Nútíma eldvirkni á Íslandi er einkum bundin við tvö gosbelti. Annað liggur frá Reykjanesi til Langjökuls en hitt liggur frá Vestmannaeyjum þvert yfir landið til Melrakkasléttu. Á Suðurlandi færist gosbeltið suður á bóginn vegna samspils möttulsstróksins undir landinu og flekaskilanna. Eldgosið í Surtsey sem hófst árið 1963 markar framrás Suðurlandsgosbeltisins, en í framtíðinni kann vel að gjósa enn sunnar.
Samtímis, eða stuttu fyrir Surtseyjargosið, er líklegt að kvika hafi risið inn undir Heimaey, sem er miðja eldstöðvarinnar í Vestmannaeyjum. Sennilegast er að basaltkvika, lík þeirri er kom upp í Surtsey, hafi stöðvast á um það bil 20 km dýpi og kólnað úr 1150 °C niður í 1050 °C. Við kólnunina byrjuðu þær steindir kvikunnar sem hafa hæsta bræðslumarkið að kristallast. Kristallarnir sem féllu úr kvikunni innihéldu lítið af vatni eða öðrum rokgjörnum efnum og því söfnuðust þau efni saman í afgangsbráðinni. Þegar bráð yfirmettast af þessum rokgjörnu efnum, leysast þau úr kvikunni og mynda gas. Gasið er léttara og rúmmálsfrekara en kvikubráðin og safnast því saman efst í kvikuhólfinu, þar sem þrýstingur eykst. Þegar þrýstingur kvikunnar nær að brjóta grannbergið fyrir ofan hólfið, skýst hún upp og getur valdið gosi. Undir Heimaey virðist það hafa tekið kvikuna nálægt 10 ár að byggja upp nægilegan þrýsting til að koma af stað gosinu sem hófst þann 23. janúar 1973.
Draga má þann lærdóm af síðustu Vestmannaeyjagosum, að ef gos verður einhversstaðar í nálægð Heimaeyjar þá er allt eins líklegt að gjósi einnig á Heimaey. Jafnframt má reikna með gosi hvenær sem er í Vestmannaeyjaeldstöðinni. Það sama á reyndar við um Reykjanesskagann og þá gæti Hafnarfjörður legið í því.
http://www.visindavefur.hi.is
Engin ummæli:
Skrifa ummæli